Şermin Börekçi, Sema Umut
Türk Toraks Dergisi Nisan 2011, Cilt 12, Sayı 1, Sayfa(lar) 005-009
1. Arter Kan Gazı Analizi
Asit baz dengesinin ve solunum dengelerinin tayini için arteriyel kanda oksijen (PaO2) ile karbondioksit (PaCO2) parsiyel basınçlarının, oksijen satürasyonunun (SaO2), pH ve bikarbonat değerlerinin ölçümü arter kan gazı analizi (AKG) ile yapılır 1. Arter kan gazı analizi hastanın metabolik ve respiratuar fizyolojisi hakkında güvenilir bilgiler veren önemli bir laboratuar yöntemidir 2,3.
Arter kan gazı analizi endikasyonları şu şekilde özetlenebilir 1,4:
• Metabolik ve respiratuar asidoz ve alkolozun tanısı ve takibi
• Solunum yetmezliğinin tipinin saptanması
• Verilen tedavinin etkinliğinin belirlenmesi
• Oksijen tedavisinin endikasyonu ve takibi
• Ani gelişen ve sebebi açıklanamayan dispne sebebini araştırma
2. Arter Kan Gazı Alma Tekniği
Yaygın olarak kullanılan yöntem invaziv olarak artere perkütanöz yolla ulaşılarak yada arteriyel katater yerleştirilerek (yoğun bakım ünitelerinde sık kan gazı monitörizasyonu gereken durumlarda, aseptik koşullar sağlanarak) arter kan örneğinin alınmasıdır. Kan örneğinin hangi arterden alınacağı uygulayıcının tecrübesi, hastanın kliniği gibi birçok durumla ilişkilidir 2,3. Genellikle, radial, brakial ve femoral arterler, zorunlu durumlarda dorsalis pedis ve aksiler arterler kullanılır 2. El bileğinde yüzeyel lokalizasyonda seyretmesi, kolay palpe edilebilmesi, işlem sonrasında kanamayı önlemek için üzerine kolay bası uygulanabilmesi nedenleriyle öncelikle radial arter tercih edilir 2,5. Elde kolleteral dolaşımın yeterliliğini değerlendirmek için, işlemden önce Allen testi mutlaka uygulanmalıdır 2,5. Allen testinde radial ve unlar artere baskı yapılır ve hastanın avucunu kapatıp açması istenir. Unlar arterdeki bası ortadan kaldırıldığında el pembeleşiyorsa radial arteden kan alınmalıdır 1.
Radial arterden AKG örneği alınması işleminde 1-4: Hastaya işlem anlatılmalı, radial arter palpe edilmeli, işlemin yapılacağı bölge iyot yada alkolle temizlenmeli, işlemden önce 1 ml %2’lik lidokain subkütan olarak enjekte edilerek lokal anestezi sağlanmalıdır. İşlem sırasında ağrı duyulmasının hiperventilasyona neden olarak AKG değerlerini etkleyebileceği utulmamalıdır. Beş mililitrelik enjektöre %0.1’lik heparin solüsyonundan 0.5 ml çekilmeli, enjektörün pistonu geri çekilerek, iç yüzeyin heparinle teması ve heparinin ince bir tabaka oluşturması sağlanmalı, enjektördeki heparin tamamen boşaltılmalıdır. Heparin pH’yı ve PCO2’yi düşürebilir. Radial arter palpe edilirken, pulsazyona yönelecek şekilde 60° bir açıyla (horizontal hat ile 30°) enjektörle ilerlenir, enjektöre kan geldiği anda ilerleme sonlandırılır 2-3 ml kan alınır (Şekil 1).
njektör çekildikten sonra enjektörde hava varsa çıkartılır, iğne ucunun havayla teması önlenir ve işlem yerine 5 dakika süreyle bası uygulanır. Antikoagülan alanlarda ve koagülasyon bozukluğu olanlarda bu süre daha uzun tutulmalıdır. Alınan örnek 5 dakika içerisinde laboratuvara ulaştırılamayacaksa, kan hücresinde metabolik aktiviteyi ve buna bağlı olarak O2 tüketimi, CO2 üretimini önlemek amacıyla enjektör buz aküsü üzerinde bekletilmelidir. Kan gazında ölçülen O2 satürasyonu (SaO2) ile pulse oksimetreyle saptanan O2 satürasyonu (SpO2) arasında uyumsuzluk saptanan olgularda “psödohipoksemi” olabileceği hatırlanmalıdır. Ayırıcı tanı için kan gazı örneğinin santrifüj edilmesiyle elde edilen plazmanın PaO2 ve SaO2 ölçümü için kullanılabileceği bildirilmektedir 2. AKG alırken oluşabilecek komplikasyonlar; ağrı, arteriyel spazm, enjeksiyon yerinde kanama, enfeksiyon, sinir hasarı, trombozdur.
3. Arter Kan Gazlarının Değerlendirilmesi
Normalde AKG değerleri Tablo 1’de belirtilen değerler arasındadır 1-3,6:
PaO2: Oksijenizasyonu
PaCO2: Alveoler ventilasyonu
PaO2 ve PCO2: Gaz alışverişini,
Ph, PCO2 ve HCO3-: Asit baz durumunu değerlendirmede kullanılır 1,2.
pH’nın tolere edilebilir sınırları 6.8-8.0 arasındadır 1
Arter kan gazı değerlendirilmesinde kullanılan terimler ve açıklamaları
[H+: Hidrojen iyon konsantrasyonudur.
pH: Hidrojen iyon konsantrayonunun negatif logaritmasıdır. Kanın H+ durumunu belirlemek için kullanılır, asit-baz dengesini bir ölçüt olarak temsil eder 2. Birimi: nmol 1-1’dur.Hastanın asidoz ya da alkalozda olduğunu gösterir ancak tipini pH ile anlamak mümkün değildir. pH asidoz yada alkolozun kompanse olup olmadığını gösteren tek parametredir 1. Normal değerleri 7.35-7.45’dir. pH<7.35 olursa dekompanse asidoz, pH>7.45 olursa dekompanse alkalozdur.
Baz fazlalığına bakılarak olayın metabolik asidoz ya da alkaloz olduğuna karar verilebilir.
Baz fazlalığı (BE): Tam oksijenize kanın, 37°C’ de ve 40 mmHg PCO2 de pH’sını 7.40’a getirmek için gerekli asit veya baz miktarıdır, metabolik durumun göstergesidir. Eğer BE <-2.5 ise metabolik asidoz, BE >+2.5 ise metabolik alkalozdur 1. Bazı kaynaklarda BE normal değerleri -3 ile +3 olarak kabul edilmektedir 1,2,4. Respiratuar asidoz, metabolik alkalozla; respiratuar alkaloz, metabolik asidozla kompanse olur. Metabolik asidoz, respiratuar alkalozla; metabolik alkaloz, respiratuar asidozla kompanse edilir.
Parsiyel arteriyel oksijen basıncı (PaO2): Arteriyel kandaki oksijenin parsiyel basıncıdır. Oksijenizasyonun değerlendirilmesinde kullanılır. Birimi mmHg veya kilopaskal (kPa)’dır (kPa=mmHg/7.5). Hastanın oda havasında ve deniz seviyesinde soluk aldığı düşünüldüğünde yaşa göre PaO2 değeri aşağıdaki formüllere göre hesaplanabilir 1,2
PaO2=104.2-(0.27x Yaş), PaO2=109-(0.43xYaş) yada kabaca: 100-(Yaş/3)
PaO2: 60-79 mm Hg arasındaysa “ hafif hipoksemi”
PaO2: 40-59 mm Hg arasındaysa “orta hipoksemi”
PaO2: 40 mmHg altındaysa “ağır hipoksemi”
Oksijen Kontenti (CaO2) (Arteriyel oksijen içeriği): Arteriyel kanda erimis veya hemoglobine bağlı formlarda taşınan oksijen miktarları toplamı kanın oksijen içeriğidir (CaO2). Normalde erkeklerde 20.4, kadınlarda 18.6 mL/dL’dir. Aşağıdaki formüle göre hesaplanır 1,4
CaO2 (mL/dL)= [SaO2 (%)XHg (g/dL)x1.34] +( PaO2X0.003)
Oksijen Satürasyonu (SaO2 ): Hemoglobinin oksijenle satürasyon (doygunluk) düzeyini yansıtır.
Alveolo-arteriyel oksijen gradienti:p(A-a) O2: Alveol ve arteriyel parsiyel oksijen basınçları arasındaki fark olup akciğerlerin gaz alışverişi fonksiyonu hakkında genel bilgi verir.
p(A-a) O2: [FiO2 x(760-47)-(1.25x PaCO2)]-PaO2
veya pratik olarak
p(A-a) O2: [150-(1.25x PaCO2)]-PaO2
formulüyle hesaplanabilir 7.
Deniz seviyesinde barometrik basınç 760 mmHg
37 derecede su basıncı -47 mmHg
Trakeal havadaki PO2 713x0.21=149 mmHg
Normalde alveolo-arteriyel oksijen gradienti 5 mmHg dir, ancak yaşla birliktr artar, 20 yaşından sonra her 10 yıl için 4 mmHg lik artış olur 2. Alveolo-arteriyel oksijen gradientini oda havasında 7-14 mmHg kabul edenlerde bulunmaktadır. Yaşa göre beklenen formülle hesaplanabilir 2.
Yaşa göre beklenen p(A-a) O2:2.5+ [0.25xyaş(yıl)]
Parsiyel arteriyel karbondioksit basıncı (PaCO2): Arteriyel kandaki karbondioksitin parsiyel basıncıdır. Alveolar ventilasyonun göstergesidir. Birimi mmHg veya kilopaskal (kPa)’dır. Normal değeri deniz seviyesinde 40 mmHg’dır, venöz kanda ise 46.5 mmHg’dır 1,2.
Bikarbonat (HCO3-): Bikarbonat iyonunun serum konsantrasyonudur. Kanda önemli bir tampondur, asit-baz dengesinin metabolik komponentini değerlendirmede kullanılır.
Standart bikarbonat: Standart koşullarda (37 °C sıcaklık ve 40 mmHg PCO) kanda bulunması gereken bikarbonat değeridir. Normalde 22-26 mEq/L’dir.
Aktüel bikarbonat: Kanda bulunan gerçek bikarbonat değeridir. Normalde 22-26 mEq/L’dir. Artmış değerler metabolik alkalozu, azalmış değerler metabolik asidozu gösterir.
Asit-baz Denge Bozuklukları
Normal Asit-Baz Dengesi
İnsan vücudunda besinlerin metabolizması sonucunda her gün 15,000 mmol karbondioksit ve 50-100 meq nonvolatil asit açığa çıkar. Karbondioksit solunum sistemi ile, nonvolatil asitler renal sistem yoluyla vücuttan atılır. Asit-baz dengesi bikarbonat-karbondioksit buffer sistemi ile değerlendilir:
Çözünmüş CO2+H2O <-> H2CO3 <-> HCO3-+H+
Karbonik asit (H2CO3) konsantrasyonu oldukça düşük olduğundan göz ardı edilebilir. Diğer reaktanlar arasındaki ilişki Henderson-Hasselbalch denklemi ile ifade edilir:
pH = 6.10+log ( [HCO3- / [0.03XPaCO2 )
Comments: 
(0)
Henüz yorum yapılmamış