Glükoz-6-fosfat dehidrogenaz enzim eksikliği
İlgen Şaşmaz



Glükoz-6-fosfat dehidrogenaz (G6PD) tüm hücrelere redüksiyon gücünü oluşturan redükte nikotin adenin dinükleotid fosfatı sağlayan pentoz fosfat yolunun ilk enzimidir. G6PD eksikliği dünyada en sık rastlanan eritrosit enzim eksikliğidir ve 400 milyondan fazla insanı etkilemektedir. G6PD eksikliği X’e bağlı geçiş gösteren G6PD genindeki mutasyonlardan kaynaklanan bir hastalıktır. Klinik bulgular ekzojen ajanlarla tetiklenen akut hemolitik anemi, kronik hemolitik anemi, yenidoğan sarılığı ve favizmdir.

--

Glükoz-6-fosfat dehidrogenaz, (G6PD) pentoz fosfat yolunun ilk ve hız sınırlayan enzimidir. Pentoz fosfat yolunun temel görevi organizmaya nikotin adenin dinükleotid fosfat (NADPH) ve riboz fosfatları sağlamaktır. NADPH proteinleri ve diğer molekülleri oksidatif hasardan korumakta önemli rol oynamaktadır. Redükte glütatyon, eritrositler oksidatif etkenler ile karşılaştğı zaman glütatyon peroksidaz enzimi aracılığı ile okside glütatyon haline geçerek hücreyi oksidatif etkenlerden korur. Okside glütatyonun redükte hale gelmesi için gerekli olan NADPH pentoz fosfat yolundan sağlanır. Sitozolde gerçekleşen pentoz fosfat yolunda her bir glükoz-6-fosfata karşılık 2 mol NADPH üretilir (1-3).
Glükoz-6-fosfat dehidrogenaz eksikliği, dünyada en sık rastlanan eritrosit enzim eksikliğidir ve 400 milyondan fazla insanı etkilemektedir (4). İlk olarak 1950’li yılların başında sıtma ilacı olan primakin alımından sonra hemolitik kriz geçiren hasta grubunda tanımlanmıştır (5). Bu enzim eksikliği sıklığı Akdeniz ülkelerinde, Afrika’da ve Çin’de daha yüksek olmakla birlikte bütün ırklarda ve etnik gruplarda tanımlanmıştır (6,7). Türkiye genelinde enzim eksikliği %0,5, Çukurova bölgesinde %8,2 olarak saptanmıştır. Hiperbilirubinemili yenidoğanlarda ise sıklık %10,5-22,1 olarak bildirilmiştir (8-12).
Glükoz-6-fosfat dehidrogenaz geni (Gd) X kromozomunun subtelomerik yöresinde q28 lokusunda yerleşmiştir. G6PD geni, 18,5 kb uzunluğunda olup 13 ekson ve 12 introndan oluşur. Enzimin işlevini belirleyen bu genin kodladığı mRNA amino asit dizisi ve büyüklüğüdür. Bu genin kodladığı mRNA 2269 baz çifti uzunluğundadır. Yapılan çalışmalarda bu gen bölgesinde 140’dan fazla mutasyon tanımlanmıştır (13,14).
Glükoz-6-fosfat dehidrogenaz eksikliği X’e bağlı çekinik (resesif) geçiş gösterir. Buna bağlı olarak ciddi eksiklik erkeklerde kızlardan çok daha fazla görülür. Glükoz-6-fosfat dehidrogenaz enziminin tam eksikliği yaşam ile bağdaşmaz. Başlangıçta G6PD eksikliği biyokimyasal olarak enzim aktivitesi ölçülmesi ve elektroforetik hareketliliğine göre sınıflandırılmıştı. Günümüzde fizikokimyasal özelliklerine, ve kinetik değişikliklerine göre 400’den fazla sıra dışı tipi saptanmıştır (4).
Dünya Sağlık Örgütü (WHO), G6PD enzim eksikliklerini enzim aktivite düzeyi ve klinik bulgulara göre beş sınıfa ayırmıştır (15).
Sınıf I: G6PD aktivitesi normalin %10 kadar altında ve kronik hemolitik anemiye neden olanlar
Sınıf II: Þiddetli enzim eksikliği (%1-10) olan ve akut hemolitik anemi görülenler
Sınıf III: Normalin %10-60’ının altında aktiviteye sahip, ilaçlarla ve enfeksiyonla birlikte ılımlı hemoliz görülenler
Sınıf IV: Normal aktivitesi (%60-150) olan ve hemoliz görülmeyenler
Sınıf V: Enzim aktivitesi yüksek (%150 üzerinde) olanlar
Sınıf IV ve V’tekiler klinik olarak bulgu vermezler. Biyologların, genetikçilerin ve antropologların ilgisini çekmiştir (4,15).
Sık görülen G6PD tipleri aşağıda gösterilmiştir.
G6PD B: Vahşi tip G6PD olarak değerlendirilir. Beyaz ırkta, Asya’da ve zencilerde görülür.
G6PD A: Tipi siyah Afrikalıların %10-20’de görülür. Bu iki tip normal fenotipe sahiptir.
GPPD A-: En sık görülen tip olup orta ve ağır hemoliz ile bağlantılıdır. Siyah Afrikalılarda ve Afrika kökenli Amerikalılarda %10-15 oranında bulunur. %10-15 enzim aktivitesine sahiptir.
G6PD Akdeniz: Beyaz ırkta en sık görülen tiptir. 563. nükleotidde tek baz yer değişimi (SerÆPhe) bu tipe yol açar. Protein sentezi ve enzimin katalitik etkisi azalır ve ağır hemoliz görülür (16-18)

Comments: (0)