ASİT-BAZ DENGESİ
Dr. Bülent ALTUN

Asit-baz metabolizması bozuklukları özellikle yoğun bakım üniteleri ile acil servis hastalarında sık rastlanan klinik sorunlardandır. Metabolik denge prensiplerinin iyi bilinmesi bu tür vakalarda hem teşhis hem de tedavi süresini kısaltacaktır.
pH bir solüsyonun içindeki hidrojen iyonu (H+) yoğunluğunu anlatabilmek için kullanılan bir terimdir ve nanomol biriminden konsantrasyonun negatif logaritmasıdır. Normal pH hücre içi enzimlerin aktivitesinin sürdürülmesi için zorunludur, bu yüzden daha fazla değişiklikler ise ölümcül olabilir. Hücre içi ile hücredışı pH sürekli olarak bir denge içindededir. Bu dengenin oluşumunda hem bazı iyon pompaları, hem de hücre içindeki tamponlar rol oynar. Normalde kan H+ konsantrasyonu 40 nmol/L düzeyindedir. Bu rakamın negatif logaritması olan pH hesaplanırsa 7.40 olarak bulunur. Fizyolojik koşullarda pH 0.04-0.05’lik oynamalar gösterebilir. pH’da gerçekleşen 0.1-0.2 birimlik değişiklikler ise kendini ciddi kardiyovasküler ve nörolojik semptomlarla belli eder. Yaşamın mümkün olabildiği en düşük H+ konsantrasyonu 16 nmol/L (pH=7.8), en yüksek konsantrasyon ise 160 nmol/L (pH=6.8) dir.
Tampon sistemi genel olarak ortamdan H vererek veya uzaklaştırarak bir dokuda veya solusyonda oluşabilecek pH değişiklikleri en aza indirgemeye çalışan sitemler olarak tanımlanabilir. Normalde herhangi bir asidin parçalanmamış hali ile ortama verdiği H iyonu ve konjuge anyonu bir denge halindedir ve denge sabiti olarak adlandırılan bir katsayı (K) ise bu dengenin sayısal belirteçidir.
BH+------- B + H+
K = [ B ] [ H ]
 BH 
Bu formülün kolay kullanımı için negatif logaritması alındığında
pH = pKa + [ B ]
[ BH ]
olarak ifade edilebilir.
Ekstrasellüler sistemdeki en güçlü tampon sisteminin HCO3 H2CO3 tampon sistemidir.
H+ +HCO3-------- H2CO3 ---------CO2 + H2O
Bu dengede CO2 büyük oranda suyun içinde erimiş olarak bulunur ancak varolan CO2 ‘in 1/1000’i H2CO3 şeklinde bulunur. H2CO3 de zayıf bir asit olduğu için kolay (H+ ve HCO3) dissosiye olur. CO2 ‘ su içinde eriyik miktarı -CO2’in parsiyel basıncı ile orantılıdır ve çözünürlük katsayısı CO2= 0.03 ile ifade edilir. Sonuç olarak H2CO3 konsantrasyonun düşük olması nedeni ile H+’nun majör hareketinin HCO-3 ve CO2 arasında gerçekleşir. ve değişkenler formule konduğunda Handerson Hasselbach denklemi ortaya çıkar:

H+ +HCO3------------CO2 + H2O

pH = pK + log [HCO-3]/Pco2

pH = 6.1 + log [HCO-3]/ Pco2

pH = 6.1+ log Baz/Asit


Normal pH değerinin 7.4 olduğu gözönüne alınırsa baz / asit oranı 20 olarak bulunur. Ayrıca böbreklerin HCO-3, akciğerlerin ise CO2 konsantrasyonunun başlıca belirleyicileri olduğu gözönüne alındığında
pH = Böbrek/ Akciğer
olarak ifade edilebilir.
Vücudun asit baz dengesinin iki önemli belirleyicisi, majör tampon sistemini oluşturan bikarbonat (HCO-3) ve karbondioksit (CO2) tir. Böbrekler HCO-3, akciğerler CO2 konsantrasyonunun başlıca belirleyicileridir. Normal koşullarda kanda pH 7.35-7.45, PCO2 37-42 mmHg, HCO-3 konsantrasyonu 22-26 mEq/L arasında değişir. Plazma HCO-3 düzeyinde azalma veya CO2’te artma asidemi, HCO-3 düzeyinde artma veya CO2’te azalma ise alkalemi olarak olarak adlandırılan klinik tablolara neden olur.

Devamı için

Comments: (1)