ERİTROSİT SEDİMENTASYON HIZI
Doç. Dr. Sevgi Kalayoğlu Beşışık


Eritrosit sedimentasyon hızı (ESH) akut faz yanıtını değerlendirmede kullanılan testlerden biridir. Akut faz reaksiyonu bir uyaran varlığında yanıt veren hücrelerden (polimorf nüveli lökositler, antijen sunan hücreler ve endotel) açığa çıkan sitokinlerle bir takım eş zamanlı ya da birbirini izleyen reaksiyonların gelişmesi ile karakterize olayları (inflamasyon, koagulasyon, kompleman aktivasyonu, endotel aktivasyonu) kapsar.1 Akut faz reaksiyonunun gelişmesine yol açan uyaranlar doku hasarına yol açarlar (Tablo 1). İnflamasyonun başlangıcını takiben 1-2 saat içerisinde sitokin salınımı olur, en erken yanıt nötrofili ve ateş olarak gözlenir. Takiben serum demiri ve çinko düzeyi azalır ve karaciğerde bazı proteinlerin sentezi etkilenir. Doku hasarı geliştiğinde özellikle serum fibrinojen, serum amiloid A proteini ve C-reaktif protein (CRP) miktarı artar ve albumin miktarı azalır. Tablo 2’de akut faz cevabında sentezi etkilenen proteinler gösterilmiştir. Söz konusu proteinlerin sentezlerinin etkilenmesi protein tipine göre değişir (Tablo 3).

Akut faz yanıtının ölçülmesi doku hasarı varlığının belirlenmesi için kullanılabilecek iyi bir veridir; ayrıca inflamasyonun yaygınlığı ve derecesi, tedavi sonrası akıbet hakkında da bilgi verici olabilir. Akut faz yanıtının ölçülmesine yönelik olarak sıklıkla ESH ölçülür ve/veya CRP miktarı tayin edilir.2

Eritrosit sedimentasyon hızı akut faz yanıtını değerlendirmede sıklıkla başvurulan basit ve pahalı olmayan bir testtir.

Mekanizma: Antikoagulan eklenmiş iyi karıştırılmış venöz kan tüpte dik pozisyonda tutulduğunda eritrositler plazmadan daha fazla özgül ağırlığa sahip olduklarından aşağı doğru çökmeye başlar.

Eritrosit sedimentasyon hızını etkileyen faktörler:

Plazma ile ilgili faktörler: Eritrositlerin çökme hızı en çok fibrinojen düzeyinden, daha geri planda ise a2-, b-, ve g-globulin düzeyinden etkilenir. Bu asimetrik yapıda moleküllerin eritrositlerin negatif yükleri (zeta potansiyel) nedeniyle birbirinden ayrı durmaya eğilimlerini azaltıcı etkileri diğer proteinlere göre daha fazladır. Zeta potansiyel azalınca eritrositler kümeleşmeye başlar (rulo formasyonu). Küme halindeki eritrositler tek tek haldeki eritrositlere göre daha hızlı çöker. Defibrinasyon ile fibrinojenin uzaklaştırılması ESH’yi yavaşlatır.2

Eritrosit ile ilgili faktörler: Eritrosit kitlesinin azalması, plazmaya oranının azalması eritrositlerin kümeleşmesini kolaylaştıracağından, plazma protein miktarından bağımsız olarak anemi ESH’yi artırır. ESH hangi yöntemle ölçülürse ölçülsün plazma proteinlerindeki değişime duyarlılığı hematokrit %30-40 arasında iken daha fazladır. Bu nedenle orta ya da ağır anemide ESH’nin değeri azalır. Bazı çalışmalarda anemiye göre ESH’de düzeltme formülleri yer alır. Ancak bu yaklaşım günlük hayatta yer edinmemiştir.

Eritrositlerin şekli ve büyüklüğü: Yüzey alanı/hacim oranı azaldıkça ya da eritrosit kümesinin ağırlığı arttıkça ESH artar. Makrositlerin zeta potansiyeli ağırlı-ğına göre daha azdır. Bu nedenle makrositler normal eritrositlere göre daha hızlı çöker. Orak hücre ya da sferosit gibi şekli bozuk eritrositler küme oluşturamaz, ESH’yi yavaşlatır. Demir eksikliği anemisi plazma miktarındaki artış ve eritrositlerin çökme özelliğinin azalması ile ESH’yi birkaç şekilde etkiler. ESH hızlıdır.

Cinsiyet ve yaş: Yine yaşlılarda ve kadınlarda ESH biraz daha fazladır. Tablo 4’te yaş ve cinsiyete göre ESH’deki üst sınırlar bildirilmiştir.3

Birtakım ilaçlar: ESH’yi yavaşlatır (steroid dışı antiinflamatuvar ilaçlar; yüksek dozda salisilat, kortizon).

Irklar arası farklılık: Zencilerde ESH 2-13 mm/saat daha yüksek bulunur.



Devamı için

Comments: (0)